Sinds 2020 is luchtkwaliteit hot topic in de samenleving en zeker in onderwijs. Met het project ventiLEER koppelen we leren aan ventileren: via eigen ontwikkelde VOC-meters en een centraal data- en monitoringssysteem zorgen we voor een integrale aanpak.
ventiLEER in het kort
Gezonde luchtkwaliteit bleek boeiende materie het voorbije schooljaar. Door de pandemie werden er heel wat wetenschappelijke onderzoeken gepubliceerd die aantoonden dat ventileren en verluchten meer dan noodzakelijk is, zeker in schoolgebouwen. Zorgen voor verse lucht is een efficiënte manier om het besmettingsrisico op een infectieziekte te verkleinen. De luchtstromen voorkomen dat microdruppels zich verspreiden en in de lucht blijven hangen. Bovendien is verse lucht ook nodig om de lucht binnen gezond te houden en zo het lescomfort voor leerlingen en personeel optimaal te houden.
De financiële middelen die vanuit de overheid aan ons werden toegekend om de coronamaatregelen na te leven, volstonden om duizenden liters handgel, alcoclean, desinfectiezuilen, etc. aan te kopen. Het budget was echter ontoereikend om ook de luchtkwaliteit aan te pakken. GO! scholengroep Gent nam het heft in eigen handen en lanceerde het project ventiLEER, waarbij leren en ventileren samengaan.
Het project bestaat uit twee grote luiken: 1. het pedagogische luik waarbij leraren samen met leerlingen aan de slag gingen om zelf CO2-meters te ontwerpen a.d.h.v. basisstartpakketten en 2. het luik ‘meten is weten’, dat we via een uitgekiend plan van aanpak vlot uitrolden op onze 33 scholen en centra.
Het doel van ventiLEER is om:
* een bewustwordingsproces bij de personeelsleden en leerlingen te creëren;
* leerlingen te betrekken bij het plan van aanpak;
* lessen over luchtkwaliteit met didactisch materiaal te introduceren bij de leerlingen;
* luchtkwaliteit van de ruimtes te verbeteren en het besmettingsrisico op een infectieziekte te verkleinen.
Pedagogisch luik
Vanuit de lerarenteams op de technische athenea ontstond er in augustus-september 2020 al het idee om in de klas aan de slag te gaan met de problematiek van luchtkwaliteit. Na enkele brainstormsessies met een kerngroep leraren werd ventiLEER als innovatief pedagogisch project geboren: leerlingen en leerkrachten zouden samen op zoek gaan naar oplossingen om luchtkwaliteit te meten en te verbeteren.
Het project kwam op kruissnelheid door de gezamenlijke deelname aan de wedstrijd Innovatiecampus van het bedrijf Accent. Na een eerste selectieronde moesten acht scholen met een team van maximum 20 leerlingen aan de slag met een probleem waar grote, Belgische bedrijven vandaag mee geconfronteerd worden. Voor het Gentse consortium van vier technische GO! scholen was dat toevallig een vraag rond luchtkwaliteit gesteld door Renotec, een bedrijf gespecialiseerd in de renovatie en restauratie van gebouwen en monumenten. Het voortraject van onderzoeken en experimenteren kwam dus helemaal van pas.
De leerlingen en leerkrachten van Tectura Gent-centrum, Tectura Groenkouter, Tectura Tuinbouwschool Melle en Tectura Merelbeke bundelden de krachten én hun expertise om het innovatievraagstuk vanuit zoveel mogelijk invalshoeken te kunnen benaderen. De leerlingen leerden het probleem te benaderen vanuit de design thinking methode en volgens de principes van onderzoekend leren: het probleem scherpstellen en ontleden, ontwerpen, oplossingen zoeken, maken, uitvoeren, in gebruik nemen, meten, testen en evalueren. Vanuit dit proces ontwikkelden de leerlingen van de vier scholen verschillende prototypes. Ze leerden onderling van elkaars experimenten en oplossingen, reflecteerden en brachten verbeteringen aan.
Het resultaat mag er inderdaad zijn: het project leverde een indrukwekkende reeks prototypes en onderzoeksconclusies op. Eigen open source luchtkwaliteitsmeters die, verbonden met een tablet, real time informatie bieden over de luchtkwaliteit in klaslokalen, laagdrempelige, betaalbare oplossingen voor luchtzuiveringsfilters door upcycling van materialen als stofzuigers, vuilnisbakken en ventilatoren van oude computers, een oerwoudklas met graslelies als luchtzuivering en een grootschaliger luchtzuiveringssysteem na een masterclass van het gerenommeerde Max Planck Instituut.
Ook in schooljaar 2021-2022 zal er op dit elan worden verder gewerkt om de prototypes te verfijnen, de meetresultaten te integereren in de CO2-databank van de scholengroep (zie verder) en wie weet zelfs enkele prototypes te commercialiseren. Er wordt ook gewerkt aan een transfer van deze pedagogische aanpak naar het basisonderwijs.
Luik 'meten is weten'
Bij de ontwikkeling van het plan van aanpak werd er door de dienst preventie en ICT rekening gehouden met 4 belangrijke aandachtspunten:
* balans behouden tussen comfort (warmte) en luchtkwaliteit;
* planlast voor de personeelsleden beperken;
* een eenvoudig instrument aanreiken om waarden in op te nemen;
* een gebruiksvriendelijke methode ontwikkelen om analyses te doen van de ingevoerde data, gekoppeld
aan adviezen en verdere opvolging.
Voor de concrete uitrol stelde elke school of centrum een CO2- verantwoordelijke aan, die werd aangestuurd door de dienst preventie van de scholengroep en die een schema moest uitwerken waarbij elk lokaal minstens 1 maal een dagscreening doorliep. Een dagscreening houdt 6 meetmomenten in: aan het begin van een lesdag, voor de pauze in de voormiddag, na de pauze in de voormiddag, voor de middagpauze, na de middagpauze en aan het eind van de lesdag. De scholen en centra kregen 2 tot 3 mobiele CO2-meters (afhankelijk van grootte) om de screening te doen. Er werd een zeer gebruiksvriendelijke webapplicatie ontwikkeld waarbij alle gemeten CO2-waarden door de scholen en centra konden ingevoerd worden en gekoppeld worden aan meetcondities (aantal leerlingen, toestand van ramen en deuren, etc.). Op die manier ontstond er een heuse CO2-databank voor de hele scholengroep waarbij de waarden vlot consulteerbaar en exporteerbaar zijn en waardoor we een uitgebreid beeld krijgen van de luchtkwaliteit in onze scholengroep, op macro-niveau en op niveau van individuele lokalen. Bij de aanvang van het project werd het schooljaar verdeeld in 3 periodes: opstart tot december, januari tot april en mei tot juni. Elke periode werd door de dienst preventie geanalyseerd, waarbij elk lokaal een categorie toegewezen kreeg en, daaraan gekoppeld, een advies.
De metingen gaven volgende resultaten. Tot juni 2021 waren er een kleine 9.000 metingen geregistreerd in de CO2-databank: 3.650 metingen in de eerste periode (november tot december, 2 maanden), 3.560 metingen in de tweede periode (januari tot april, 4 maanden) en 1.503 (mei tot 18 juni). De terugval in registraties is een logisch gevolg van de beslissingsboom die gehanteerd werd bij metingen in het groen. Uit analyse blijkt dat 6% waarden liet optekenen boven de 1200 ppm (=categorie 3). De reden waarom dit percentage nog vrij laag ligt, kan verklaard worden door het feit dat we meten en hier meteen actie aan koppelen. Het werkelijk zien van de CO2-metingen op de monitor zet meteen aan tot actie: het openen van ramen en deuren, verder lesgeven buiten, etc. Hierdoor kwamen weinig lokalen effectief in de rode categorie terecht.
We konden uit de metingen ook enkele bepalende factoren halen die een impact hebben op de mate waarin drempels overschreden worden. In verouderde schoolgebouwen, containerklassen, paviljoenen, lokalen met lagere plafondhoogte en lokalen waar de ramen enkel op kiepstand kunnen, heb je een grotere kans om slechtere waarden te meten. Scholen en centra die te kampen hebben met een of meerdere van deze randfactoren, hebben dan ook extra CO2-meters ontvangen en namen extra acties.
De werkgroep ventiLEER van de scholengroep en de directies bleven het thema een heel schooljaar lang onder de aandacht te houden via verschillende sensibileringsacties. Ook in schooljaar 2021-2022 zetten we verder in op ventileren. Dankzij een nieuwe dotatie kunnen we inzetten op meer structurele aanpassingen (bv. bestaande luchtfilters in herstellen) en de aankoop van luchtzuiveringstoestellen voor lokalen uit categorie 3 van de metingen.
In de pers
2020
* https://www.avs.be/artikels/leerlingen-steken-luchtkwaliteitsmeters-zelf-elkaar-a79149?
* https://www.hln.be/gent/leerlingen-van-gentse-scholen-maken-eigen-luchtkwaliteitmeters~af32951d/
* https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20201124_94808742?
* VRT journaal 20 november 2020
2021
* https://www.demorgen.be/nieuws/waarom-belgie-dringend-een-ventilatieland-moet-worden-ventileren-is-meer-dan-een-raam-openzetten~b5e6b0ed/
Contactgegevens
Meer informatie? Contacteer christine.steurs-at-scholengroep.gent.