Enkele weken geleden verscheen er een artikel in Klasse waarbij Nel Labeeuw, pedagogisch medewerker van onze scholengroep, haar expertise mocht delen over executieve functies. Naar aanleiding van dat interview gingen we op zoek naar goede praktijken op onze scholen. Die vonden we o.a. bij GO! Daltonschool De Kleine Icarus.
Wat zijn executieve functies?
Executieve functies winnen aan belang in de wetenschappelijke literatuur en de pedagogische aanpak van zowel basis- als secundaire scholen. Het is een verzamelnaam van cognitieve hersenfuncties die essentieel zijn om sociaal aangepast gedrag mogelijk te maken, maar ook om doelgericht te werken. Collega Nel Labeeuw is wat ons betreft de goeroe van executieve functies op onze scholengroep, maar om uit te leggen wat het precies inhoudt, verwijst ze graag naar dé expert bij uitstek in Vlaanderen: prof. dr. Dieter Baeyens. Hij maakte er namelijk dit duidelijke introductiefilmpje over voor Klasse.
Goede praktijk in onze scholengroep: GO! Daltonschool De Kleine Icarus
Om nog een beter beeld te krijgen van hoe je als school kan werken rond executieve functies, trokken naar we naar GO! Daltonschool De Kleine Icarus. Eva De Muynck, Sharon Blanchaert en Astrid Meskens maakten graag voor ons tijd om hun aanpak toe te lichten. Eva is dalton- en CSF-coördinator (cognitief sterk functionerende kinderen), Sharon is zorgjuf en Astrid is juf van het Kraaiennest bij de kleuters. De extra focus op de executieve functies van kinderen ontstond vanuit bepaalde noden voor cognitief sterk functionerende leerlingen, maar de succesvolle aanpak sijpelde al snel door naar de hele school.
Waarom zijn jullie aan de slag gegaan met executieve functies?
Sharon: 'Op onze school hebben wij een klas voor cognitief sterke kinderen, het Kraaiennest, een soort kangoeroeklas dus. Kinderen in deze klas hebben op het vlak van school nog nooit echte hindernissen gekend. De leerstof pikken ze vlot op en kunnen ze ook telkens goed reproduceren. Maar wanneer deze kinderen met moeilijkheden geconfronteerd worden, dan merken we vaak op dat ze slordig gaan werken of dat ze snel opgeven. De verklaring hiervoor is dat zij simpelweg nog niet vaak hebben moeten opboksen tegen teleurstellingen in hun schoolloopbaan. Daardoor hebben zij nog niet de kans gekregen om vaardigheden te ontwikkelen om met zulke situaties om te gaan. Dit in tegenstelling tot andere kinderen die wel al eens geconfronteerd werden met verschillende hindernissen.'
Eva: 'Dankzij hun sterke cognitieve capaciteiten misten de kinderen in het Kraaiennest belangrijke leermomenten van falen. Nochtans zijn dit onmisbare vaardigheden voor de toekomst. Als leerkracht vonden we het dus heel belangrijk om deze kinderen daar ook in te trainen en te ondersteunen. We wilden absoluut vermijden dat ze op termijn tegen een muur zouden lopen en uitvallen.'
Zijn jullie al lang aan de slag met deze materie?
Sharon: 'Executieve functies zaten eigenlijk al een groot stuk vervat in onze werking. We kunnen heel wat daltondoelen naast de executieve functies leggen. Maar door nu actief te focussen op de executieve functies, worden we ons hier extra bewust van en gaan we nog gerichter aan de slag.'
Eva: 'We zijn in het Kraaiennest van start gegaan met de executieve functies en sinds vorig jaar is dit doorgesijpeld naar de rest van de school. Dan pas hebben we eigenlijk ook alles in een duidelijk beleid gegoten. Daarvoor werd er ook reeds ingezet op executieve functies, maar dat gebeurde dan meer sporadisch.'
Hoe zijn jullie van start gegaan? Welke tools gebruiken jullie?
Eva: 'Als school namen wij vorig jaar deel aan een Vlaanderenbreed lerend netwerk ‘ankerscholen’ van het expertisecentrum Talent. Binnen dit netwerk hebben wij veel geleerd over executieve functies. Daarnaast zijn wij in dit netwerk ook heel wat ervaringen gaan delen met andere scholen en zij met ons. Vervolgens gingen wij met de input hiervan terug experimenteren op onze school. Die bevindingen koppelden we telkens terug naar het netwerk, zodat iedereen hiervan kon leren. Dankzij GO! basisschool ‘De Pientere Piste’ uit Antwerpen leerden wij via het netwerk de tool van een gereedschapsmuur kennen. Hierbij kan elk voorwerp van een gereedschapskist gelinkt worden aan een executieve vaardigheid. Een slijpschijf staat voor nauwkeurig werken, een ladder voor doorzetten, een vuilblik voor ordelijk werken, een stoplicht voor 'stop-denk-doe', handschoenen voor hulp vragen, enz. We zijn met deze gereedschapsmuur dan eerst gestart in het Kraaiennest.'
Sharon: 'Ik stelde als leerkracht de verschillende gereedschapstools voor aan de kinderen en liet hen zichzelf per tool inschalen: ‘hoe ga ik hiermee aan de slag’. Al het gereedschap werd ook visueel voorgesteld op kaartjes. De leerlingen selecteerden de executieve vaardigheden waarvan ze voelden dat ze daar nog minder sterk in waren en namen die tools mee naar de klas. Op die manier wisten ze goed waar ze op moesten letten tijdens de les. Als bv. een leerling aangeeft niet goed te zijn in hulp vragen (cfr. de handschoen), dan houdt de leerkracht hier een kort gesprek over met de leerling.'
Eva: 'De leerling neemt de handschoenen mee naar de klas en probeert er de rest van de week goed op te letten dat hij/zij hulp vraagt wanneer hij/zij vastloopt op een taak. Na twee weken reflecteerden we hierover met de leerlingen. Wat bleek? Het werkte! Omdat de executieve functies visueel en laagdrempelig voorgesteld werden, waren alle leerlingen hier snel mee weg. Het succes van de gereedschapsmuur binnen het Kraaiennest was zo groot, dat het al snel doorsijpelde naar de andere klassen. We besloten dan ook om dit op te nemen in ons beleid en er een leerlijn van te maken voor alle klassen.'
Sharon: 'In de jongere leerjaren wordt er elke week één tool gekozen die besproken wordt in de klas en een hele week in de kijker staat. In de hogere jaren zijn de tools al meer ingeburgerd: daar kiezen de leerlingen zelf welk gereedschap ze in de kijker willen plaatsen. Ze bepalen zelf waar zij nog meer oefenkansen in nodig hebben.'
Voor heel wat scholen is werken rond executieve functies nog vrij nieuw. Kregen jullie begeleiding?
Sharon: 'Allereerst was er de ondersteuning van het lerend netwerk 'ankerscholen' natuurlijk. Dankzij het Kraaiennest werden ook andere leerkrachten enthousiast over het werken rond executieve functies. We hebben hier ook een pedagogische studiedag over gehouden en die bleek een schot in de roos: na die dag wilden de leerkrachten de gereedschapsmuur onmiddellijk integreren in hun klas. Dat toont hoe aantrekkelijk en dankbaar deze methode is. De gereedschapsmuur wordt wel enkel in het lager onderwijs gebruikt. De muur is nog te abstract voor de kleuters.'
Is het dan zo belangrijk om al met kleuters te werken aan hun executieve functies?
Astrid: 'Absoluut. Ook bij kleuters stellen we vast dat kinderen met een cognitieve voorsprong hun sterkte vaak gebruiken om niet te moeten oefenen op wat niet vanzelf gaat. Op die manier vermijden zij vaak het oefenen van de executieve vaardigheden, waardoor die minder ontwikkelen. Als ze groter worden, lopen ze vaak net daar op vast. Om deze functies te trainen, hebben ze ook de juiste mindset nodig en daar werken we al aan vanaf de kleuterklas.'
Welke tools gebruiken jullie dan bij kleuters?
Bij de kleuters werken we met de krachten van Breinhelden, omdat dit laagdrempeliger is dan de gereedschapsmuur die in de lagere school gebruikt wordt. De methodiek maakt executieve functies bovendien ook voor leerkrachten heel concreet. Tijdens een pedagogische studiedag stelde ik de methode voor aan het kleuterteam en zo ging de bal aan het rollen. Door te spreken over tien breinkrachten willen we de kleuters bewust maken van de executieve functies. Door te spreken in termen van krachten leggen we de nadruk op het positieve. Krachten kan je oefenen en trainen. De methode geeft op die manier ook woorden om te kunnen reflecteren en om te kijken wat er nog nodig is om te groeien. Het is de bedoeling dat we binnenkort de breinkrachten aanbrengen via verhaaltjes onder de vorm van een poppenkast of een toneeltje voor de volledige tweede en derde kleuterklas. De vijfde coronagolf gooide hier wel wat roet in het eten, waardoor we dit nog niet hebben kunnen uitwerken.
Sharon en Eva, in de lagere school zijn jullie wel al een tijdje aan de slag. Welke resultaten merken jullie op?
Sharon: 'We merken in de eerste plaats dat kinderen veel sneller hulp durven vragen aan een medeleerling of aan de leerkracht. Daarnaast valt ook heel hard op dat de faalangst enorm gedaald is, want fouten maken mag. De kinderen beginnen ook zelf spontaan over de tools. Een kind dat een fout maakt, krijgt van zijn buurman of -vrouw al snel de reactie ‘dat is niet erg, want fouten maken mag'. Ook kinderen die bij moeilijkheden normaal dichtklappen of huilen, gaan nu sneller doorzetten. Het leeft ook echt veel meer in het team: ‘denk aan de handschoenen als je vastloopt’.
Eva: 'Dat klopt. De gereedschapsmuur geeft ons echt een gemeenschappelijke taal en houvast. Bovendien krijg je een andere ingang om aan bepaalde vaardigheden te werken zoals netjes werken. We doen dat vanuit een positieve, bekrachtigende woordenschat in plaats van hierover te moeten zagen tegen de leerlingen. Wij merken ook heel hard op dat we, door in te zetten op de executieve functies, automatisch veel groeigerichter gaan werken met de leerlingen en we volledig afstappen van de fixed mindset. En het beste van al: het vraagt geen extra werk van de leerkrachten!'
Ik ben alvast overtuigd: het lijkt me echt wel de moeite om te werken rond executieve functies. Welke tips zouden jullie andere scholen meegeven die hiermee willen starten?
Eva: 'Kijk eerst naar het team en de school. Wat weet het personeel al over executieve functies? Zien zij de nood hiervan in? Pas als dat goed zit en de visie op school hierrond ook goed zit, kan er verder gewerkt worden.'
Astrid: 'Ik zou ook aanraden om als leerkracht eerst zelf te leren werken met de executieve functies en de gereedschapsmuur of de breinhelden. Ontdek ook welke tool/kracht bij jou als leerkracht past en wat voor jou ook nog groeikansen meebrengt. Pas als je weet wat de methode inhoudt, kan je het toepassen op jouw leerlingen.
Sharon: 'Het mooie aan executieve functies is dat het niet iets nieuws is. Het zijn basisvaardigheden waar we als leerkracht al op inzetten. De gereedschapsmuur is heel veilig gecreëerd en zorgt voor een veilige klassfeer om te praten over groei en deze groei ook toe te laten.'
Wil je ook aan de slag rond executieve functies en wens je ondersteuning vanuit het pedagogisch team van onze scholengroep? Contacteer Nel Labeeuw via nel.labeeuw@scholengroep.gent.
(van links naar rechts: Astrid, Eva en Sharon van GO! Daltonschool De Kleine Icarus)
Comments