Duurzaamheid is een van onze waarden als scholengroep. We worden dan ook heel blij van inspirerende voorbeelden over hoe je met duurzaamheid aan de slag kan in de klas. De afvalmonsters van GO! MPI De Oase toverden meteen een lach op het gezicht van onze redactie. Juffen Siska en Yana delen met plezier hun aanpak!
Als basisschool buitengewoon onderwijs werken rond duurzaamheid: hoe pakken jullie dat concreet aan in de klas?
Siska: Ons team, met klassen uitstroom OV3, werkt met grote thema’s met daarin een driejarige cyclus. Omdat onze kinderen nood hebben aan veel herhaling op diverse manieren en het concreet en tastbaar ('echt') maken van de aangebrachte woordenschat een must is, ga ik de lessen WO en taal zoveel mogelijk linken. Thema gezondheid splitsen we op in hygiëne, gezonde voeding en duurzaamheid. Dit jaar gaan we aan de slag met duurzaamheid.
Yana: We hebben wekelijks een doedag. Dat gaat van een uitstap rond het thema, over de creatieve verwerking tot koken. In die doedag proberen we zoveel mogelijk de aangebrachte woordenschat (zowel uit Nederlands, wiskunde als WO) te laten beleven en te gebruiken. Op die dag bied ik als opvoedster ondersteuning aan Siska. Zo kunnen we de groep opsplitsen en de kinderen extra hulp geven waar nodig. We creëren ook de mogelijkheid voor hen om tijdens het werken hun handelingen en bedenkingen te verwoorden. Zonder deze extra ondersteuning zou het voor onze kinderen veel te druk worden, vrees ik. Het is op die doedag dat we aan de slag zijn gegaan met onze afvalmonsters.
Hoe zat de les in elkaar? Aan welke doelstellingen hebben jullie het gekoppeld?
Siska: Het aangevinkt doel dit semester was eerder breed: de leerling toont zich in zijn gedrag bereid om in de eigen klas en school zorgvuldig om te gaan met papier, water, afval en energie. Bij mijn klas ging het vooral over wegwerpproducten versus herbruikbaar en recycleerbaar, maar ook rond sluikstorten. We vroegen ons af hoe de plastic soep ontstaan is, stonden stil bij onze eigen handelingen en dachten na over wat we zelf nog kunnen doen. We keken ook wat we al goed doen: de drinkflessen, brooddozen, drinkwater uit de kraan, groenten uit de schoolmoestuin gebruiken bij een kookactiviteit, enz. Voor de les rond de afvalmonsters zijn we concreet in vier stappen aan de slag gegaan.
1. Sluikstorten verbinden met taal
We hadden die week eerst al een taalactiviteit waar een subgroep zinnen bouwde bij afbeeldingen van sluikstorten.
2. Aan de slag met puff paint
Siska: Op de vrijdagse doedag startten we de creatieve activiteit samen met het maken van puff paint. Daarna splitsten we op. Ik vond hiervoor, zoals vele leerkrachten, inspiratie op Pinterest. Mijn eigen zin om te experimenteren met technieken als ik mooie dingen zie, geeft de kinderen goesting om nieuwe dingen te proberen. Zelf puff paint maken is al een lesje op zich. We moesten hoeveelheden afmeten, mengen, kleuren toevoegen, teruggrijpen naar wat we nog wisten over kleuren mengen. Een oplossing zoeken om het mengsel in de knijpflesjes te krijgen en daarna de flesjes leren hanteren. Hoeveel druk moet ik uitoefenen? Hoe verkrijg ik een mooie dikke lijn? Hoe doet mijn buurman dat? Door het werken in lijnen kwamen ook geleerde wiskundige begrippen aan bod ( recht, gebogen, omtrek, oppervlakte,...).
3. Evaluatie van sluikstorten in de omgeving
Yana: ik ging met een groepje op stap om het sluikstorten in de directe omgeving van de school te evalueren. We raakten zelfs de parking en het grasveld dat we delen met de hogeschool niet af. De kinderen waren geschrokken van de hoeveelheid afval die we daarna in onze eigen containers moesten sorteren.
4. Toonmuur en affiches
Siska: De opgeraapte blikjes gingen deze keer niet bij het PMD, maar aan onze toonmuur. Ondertussen grepen we bij taal nog eens terug naar rijmwoorden om een paar affiches met slogans rond sluikstorten op de school te kunnen verspreiden. Een paar kinderen zijn talig sterk, een paar tekenen vrij goed. Samen kwamen we tot een mooi resultaat.
Wat vonden de kinderen ervan?
Yana: De klas is actief betrokken bij het uittesten van het nieuwe sorteersysteem dat we in een deel van de school uitproberen. Een actie van onze MOS-groep. Er was dus al betrokkenheid en openheid voor dit thema. Bij het afval rapen waren de kinderen zeer enthousiast, maar ook toch wel onder de indruk en emotioneel. Sommige kinderen werden wat boos of verontwaardigd, omdat er zo veel afval lag en omdat de mensen hun vuilnis niet in de vuilbak staken. Jammer genoeg konden we heel veel afval rapen op een half uur tijd. Ze voelden zich ook betrokken en vroegen zelf om mensen aan te spreken. Zo was er een groep werkmannen aan het picknicken en we hebben hen gevraagd of ze zeker hun afval wilden meenemen.
Siska: Bij de creatieve activiteit met de puff paint was er eerst bij sommigen wel frustratie. Een nieuwe techniek brengt wel eens onvoorziene tegenslagen. Het niet opgeven en verder werken op foutjes zorgde ervoor dat op het einde iedereen wel trots was op het resultaat. We leerden de kinderen ook op een respectvolle manier opmerkingen geven over elkaars ontwerpen. Hiermee stimuleren we ook de sociaal-emotionele ontwikkeling.
Welke tips willen jullie leerkrachten meegeven die rond afval of, ruimer, rond duurzaamheid willen werken op school?
Yana: Via de website mooimakers.be kan je veel (les)materiaal vinden rond afval. Je kan hier ook gratis handschoenen, fluohesjes en grijpertjes verkrijgen als je met je klas/school ook afvalacties wil organiseren. Zoek het soms ook niet te ver. Wie weet heb je iets dat kapot is in de klas en kan je het samen herstellen met de leerlingen. Of doe eens een oproep: misschien heeft één van de mama’s of papa’s een talent om zaken te herstellen. In Gent zijn er zeer veel initiatieven die werken rond duurzaamheid. Zo kan je eventueel eens samen op uitstap gaan naar een kringwinkel of repair café. Of organiseer zelf zo'n café of een rommelmarkt.
Ik merk dat jullie geregeld acties ondernemen in het kader van duurzaamheid. Is duurzaamheid nauw verbonden met de visie op jullie school? Welke acties ondernemen jullie? Hebben jullie bv. een werkgroep duurzaamheid op school?
Siska: Duurzaamheid is verweven met de waarden op onze school zoals samenwerken, verantwoordelijkheid en engagement. Werken rond duurzaamheid kan je niet alleen, er moet ook wel een draagvlak voor zijn. Het vraagt toch wel tijd en inspanning, zeker in het begin. Met de werkgroep MOS op onze school proberen we hier wel aandacht aan te besteden.
Yana: We zetten met onze werkgroep dit jaar acties op poten rond afval sorteren en gezonde voeding en proberen we leerkrachten warm te maken om meer de moestuin in te trekken met hun leerlingen. We merkten bv. dat afval sorteren niet altijd evident is voor onze leerlingen. Er werd dan wel gesorteerd in de klas, maar de vuilnisbakjes buiten in de juiste container legen bleek wat moeilijker. Nu hebben we een proefproject lopen waar we een sorteerpunt hebben op de gang. Dat maakt het makkelijker voor de leerkracht om te controleren of het afval in de juiste vuilbak terecht komt. Elke dag is dan één bepaalde klas verantwoordelijk voor het leegmaken van het sorteerpunt. Dus we vragen wel wat engagement van de leerkrachten om hun leerlingen hiervoor te motiveren. Ook proberen we meer aandacht te geven aan het herstellen of hergebruiken van materiaal. Zo zijn de steps, skateboards en skates zeer populair, maar verslijten de wielen en remmen snel. In plaats van die dan gewoon weg te smijten, wordt er tijd vrijgemaakt om die te herstellen door simpelweg een roulement of wieltje te vervangen. Dat gebeurt vaak ook samen met leerlingen.
Siska: Onlangs was er een social day: vrijwilligers kwamen meehelpen om allerlei klusjes te doen op school. We hadden een zieke boom in onze moestuin. De Groendienst heeft deze afgezaagd, maar we hebben die nu hergebruikt om er een parcours mee te maken in de moestuin. Van een oude omheining zijn er nu bankjes gemaakt om aan onze zandbak schoentjes in op te bergen.
Yana: De moestuin is ook wel een favoriet van de leerlingen en leerkrachten om in te vertoeven. Zeker in de lente en zomer is het echt heerlijk met de vele bloemen, bessen en de zoemende bijen en kwakende kikkers. Echt een OASE op zich. We hebben hierbij natuurlijk ook het geluk dat vzw Het drakensnest zoveel tijd en moeite doet om hiervan een echt pareltje te maken. De leerlingen houden ervan om mee te helpen met het werk in de tuin en om vragen te kunnen stellen over de planten en beestjes die ze er vinden. In de lente en zomer kunnen we smullen van de lekkere besjes na ons harde werk. Ook kan er gekookt worden met de groenten of er een lekker slaatje mee gemaakt worden. Zo hadden we dit schooljaar een project met MOS om voor elk team eens soep te maken samen met de leerlingen.
Hebben jullie tips om duurzaamheid te laten leven op school op een laagdrempelige manier?
Yana: Iedere school heeft natuurlijk een eigen context en het vraagt toch wel wat engagement. Toch ben ik ervan overtuigd dat scholen al heel wat inspanningen doen zonder dat ze het beseffen of er al heel bewust mee bezig zijn. Het is makkelijk om te zeggen dat bv. aluminiumfolie of plastic flesjes niet meer toegelaten zijn op school, maar er moeten natuurlijk ook middelen zijn om voor elke leerling dan een brooddoos en/of drinkbus te voorzien. Gelukkig wordt er daar veel aandacht aan besteed in de media en spelen supermarkten hier al vaak op in. Vaak bieden zij gratis brooddozen aan als je een bepaald product koopt, heel vaak in het begin van het schooljaar. Je kan als school misschien ook eens je supermarkt in de buurt aanspreken en vragen om brooddozen te schenken voor leerlingen die dit dan niet kunnen kopen.
Siska: Een andere tip is om elke week of een keer in de maand een opruimactie te organiseren van de speelplaats of schoolomgeving en dan telkens één klas hiervoor verantwoordelijk stellen. Zo heb je een propere speelplaats/buurt en kan je de kinderen hier ook op hun verantwoordelijkheid wijzen om hun afval in de vuilbak te deponeren. Je kan verder ook kijken wat er gebeurt met overschot van kopieën: worden die in de vuilbak gesmeten? Je kan die hergebruiken als kladblad voor leerlingen. En zo zijn er veel kleine dingen die echt een verschil maken.